خبرگزاری بانو: اوزبیک‌ها همواره به‌عنوان قومی تأثیرگذار در مناسبات قدرت در افغانستان شناخته شده‌اند و در تاریخ سیاسی کشور، جهت‌گیری‌های آنان نقش تعیین‌کننده‌ای در دوام یا سقوط رژیم‌ها داشته است. این گروه قومی، به‌ویژه در پیروزی‌های طالبان در شمال افغانستان، نقشی برجسته ایفا کردند. اما تحولات درون‌گروهی طالبان در بیش از سه سال اخیر نشان‌دهنده این است که سهم اوزبیک‌ها در قدرت طالبان روزبه‌روز نمادین‌تر شده و از اثرگذاری واقعی آن‌ها کاسته شده است.
در حال حاضر، اوزبیک‌ها تنها سه درصد از قدرت در رژیم طالبان را در اختیار دارند. این سهم محدود شامل کرسی معاونت اداری رئیس‌الوزرا، یک وزیر، سه فرمانده پولیس، و چند مقام معمولی دیگر است. در گزارش‌های منتشر شده از منابع داخلی طالبان اوزبیک‌تبار و منابع باز، جایگاه و نقش اوزبیک‌ها در ساختار قدرت طالبان مورد بررسی قرار گرفته است.
برخی از چهره‌های شاخص اوزبیک‌تبار در رژیم طالبان عبارتند از عبدالسلام حنفی، معاون اداری کابینه طالبان، مخدوم عالم، فرمانده پولیس غزنی، عطاالله عمری، وزیر زراعت و آبیاری، و قاری صلاح‌الدین، فرمانده پولیس زابل. این افراد با وجود داشتن پست‌های کلیدی، از لحاظ واقعی تأثیرگذاری به‌طور فزاینده‌ای محدود شده‌اند.
نارضایتی اوزبیک‌ها از وضعیت کنونی به اوج خود رسید و به‌ویژه در روز پنجشنبه، ۲۳ جدی ۱۴۰۰، اعتراضات گسترده‌ای در شهر میمنه شکل گرفت. این اعتراضات که با صدای مسلسل‌ها و حضور مردان خشمگین علیه طالبان همراه بود، نخستین واکنش آشکار اوزبیک‌ها در شمال افغانستان بود. طالبان پشتون‌تبار که در آن زمان در شمال افغانستان حضور داشتند، مجبور به ترک این شهر شدند و جنگجویان اوزبیک حامی مخدوم عالم و قاری صلاح‌الدین، به‌صورت مسلحانه در تظاهرات شرکت کردند.
این اعتراضات به‌دلیل حذف فرماندهان اوزبیک‌تبار از مناصب نظامی و انتقال آن‌ها به وزارتخانه‌های ملکی با اختیارات محدود، به‌شدت تشدید شد. یکی از دلایل اصلی نارضایتی اوزبیک‌ها، عدم تحقق وعده‌های طالبان برای واگذاری قدرت بیشتر به اوزبیک‌ها و تخصیص مسئولیت‌ها در ولایت‌های اوزبیک‌نشین بود.
صلاح‌الدین ایوبی، یکی از فرماندهان اوزبیک‌تبار برجسته طالبان، پیش از تسلط طالبان بر افغانستان، نقش چشمگیری در مبارزات این گروه داشت. اما پس از پیروزی طالبان، وضعیت او تغییر کرده است. او که در گذشته با کاروانی از خودروهای نظامی و ده‌ها محافظ به‌صورت نمادین سفر می‌کرد، اکنون از فقدان نفوذ و اختیارات رنج می‌برد. او به دلیل نارضایتی از عملکرد خود، چندین بار از سمت‌هایش استعفا داده است، اما همچنان در ساختار طالبان حضور دارد.
مخدوم عالم نیز که یکی دیگر از فرماندهان اوزبیک‌تبار بود، بعد از رهایی از زندان در سال ۲۰۱۶ به‌عنوان رئیس کمیسیون نظامی طالبان در فاریاب فعالیت کرد. او پس از به قدرت رسیدن طالبان، بارها به‌عنوان فرمانده پولیس در برخی از ولایت‌ها منصوب شده است، اما همان‌طور که گزارش‌ها نشان می‌دهند، او نیز از وضعیت کنونی خود راضی نیست.
عبدالسلام حنفی، معاون اداری کابینه طالبان، یکی از اعضای کلیدی اوزبیک‌تبار است. اگرچه او از مقامات ارشد طالبان به‌شمار می‌رود، اما گزارش‌ها نشان می‌دهند که اختیارات اجرایی او به‌شدت محدود شده و تصمیمات مهم اغلب بدون مشورت با او در قندهار اتخاذ می‌شود.
براساس پژوهش‌ها، اوزبیک‌ها تنها سه درصد ترکیب کلی طالبان را تشکیل می‌دهند و بیشتر پست‌هایی که به آنان سپرده شده، فاقد اختیارات اجرایی است. علاوه بر این، کمیسیون تصفیه طالبان هزاران جنگجوی اوزبیک‌تبار را از صفوف این گروه اخراج کرده است.
در حالی که رهبری طالبان در ابتدا وعده داده بود که به مقامات اوزبیک قدرت بیشتری واگذار خواهد شد، در عمل این وعده‌ها تحقق نیافت و حضور اوزبیک‌ها در رژیم طالبان به تدریج کاهش یافت. این روند تضعیف نفوذ اوزبیک‌ها و بی‌اعتمادی عمیق آنان به رهبری طالبان، ممکن است به انشقاق در صفوف این گروه منجر شود. بسیاری از اوزبیک‌ها به دلیل تبعیض‌های موجود، ممکن است رژیم طالبان را ترک کرده و به گروه‌های رقیب مانند داعش خراسان بپیوندند یا حتی به زندگی غیرنظامی بازگردند.
اگر روند حذف و بی‌اعتبارسازی طالبان اوزبیک‌تبار ادامه یابد، احتمالاً شاهد افزایش تنش‌ها در درون طالبان خواهیم بود که ممکن است به تهدیدات جدیدی برای رژیم طالبان تبدیل شود.
